Bán hàng đa cấp là một phương thức bán hàng được thừa nhận bởi pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, thời gian vừa qua, một số doanh nghiệp lợi dụng mô hình bán hàng đa cấp để biến tướng, trục lợi, lừa đảo chiếm đoạt tài sản của người dân, gây dư luận xấu trong xã hội và đã bị các cơ quan có thẩm quyền xử lý hình sự. Đây là bài học cảnh tỉnh cho một bộ phận người dân còn thiếu hiểu biết khi tham gia loại hình kinh doanh này.

Về bản chất, bán hàng đa cấp là hình thức kinh doanh thông minh của một xã hội hiện đại, mang đến sự tiện lợi bởi nó giúp người mua hàng có thể trực tiếp mua hàng mà không thông qua các cửa hàng bán lẻ hay đại lý trung gian.

Tại khoản 1 Điều 3 Nghị định số 40/2018/NĐ-CP ngày 12/3/2018 của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp quy định: Kinh doanh theo phương thức đa cấp là hoạt động kinh doanh sử dụng mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh, trong đó, người tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng và lợi ích kinh tế khác từ kết quả kinh doanh của mình và của những người khác trong mạng lưới.

Hoạt động bán hàng đa cấp chỉ được phép thực hiện đối với đối tượng là hàng hóa, tất cả các hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp mà không phải là mua bán hàng hóa đều không được pháp luật cho phép, hay còn gọi là kinh doanh đa cấp trái pháp luật. Hiện nay có nhiều doanh nghiệp hoạt động kinh doanh với mô hình trả thưởng dựa trên mô hình đa cấp với một số hình thức như mua bán tiền điện tử, kêu gọi đầu tư các dự án trong đó người đầu tư được trả thưởng theo mô hình mạng lưới đa cấp…Các hình thức này bị cấm kinh doanh theo phương thức đa cấp, người tham gia không được pháp luật bảo vệ khi gặp rủi ro, vì vậy người dân cần thận trọng, tránh tham gia kinh doanh theo hình thức này.

Một số hành vi của doanh nghiệp bán hàng đa cấp bị nghiêm cấm như: yêu cầu người khác phải đặt cọc, nộp một khoản tiền hoặc yêu cầu phải mua một số lượng hàng hóa nhất định để được ký hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp. Họ tìm cách dụ dỗ, khiến cho người tham gia phải bỏ ra một số tiền ban đầu để gia nhập vào mạng lưới với các lý do như mua tài liệu đào tạo, nộp tiền để làm thủ tục, tiền đặt cọc, nộp tiền làm thẻ thành viên,… có thể buộc mua một lượng hàng hóa kém chất lượng với giá rất cao với lý do sử dụng thử để trải nghiệm sản phẩm và tư vấn cho khách hàng về sản phẩm… Cứ như vậy, tiền được nộp vào hệ thống không dựa trên nhu cầu tiêu dùng hàng hóa, doanh nghiệp dùng tiền đó chi trả hoa hồng cho người vào trước chứ không dựa trên lợi nhuận kinh doanh.

Doanh nghiệp cho người tham gia nhận tiền hoặc lợi ích kinh tế khác từ việc giới thiệu người khác tham gia vào hoạt động bán hàng đa cấp mà không phải từ việc mua, bán hàng hóa của người được giới thiệu đó. Ở những doanh nghiệp này, việc bán hàng không được chú trọng (thậm chí không có hoạt động mua bán hàng hóa) mà chỉ tập trung tuyển dụng, lôi kéo người mới tham gia. Để khuyến khích tuyển dụng, doanh nghiệp chi trả một khoản hoa hồng cho người tham gia khi người đó tuyển được một người mới, khiến người mất tiền bị lệ thuộc vào công ty, dẫn đến tình thế buộc phải lôi kéo, dụ dỗ nhiều người khác tham gia để bản thân được hoàn lại tiền.

Doanh nghiệp cung cấp thông tin gian dối về kế hoạch trả thưởng, về lợi ích của việc tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp; cung cấp thông tin gian dối, gây nhầm lẫn về tính năng, công dụng của hàng hóa hoặc hoạt động của doanh nghiệp thông qua báo cáo viên, đào tạo viên tại hội nghị, hội thảo, đào tạo hoặc thông qua tài liệu của doanh nghiệp. Để thu hút được người tham gia và mua hàng, các doanh nghiệp đưa các thông tin không đúng về công dụng sản phẩm, về cơ hội làm giàu, đánh vào lòng tham của người tham gia bằng cách vẽ ra các viễn cảnh thu nhập rất cao, với những tài sản lớn và những chuyến du lịch sang trọng. Để tạo lòng tin, các doanh nghiệp này tổ chức các sự kiện hoành tráng, tổ chức trao thưởng hàng trăm triệu đồng hay nhiều tỉ đồng cho các cá nhân. Thực chất, đây là thủ đoạn được doanh nghiệp dàn dựng để lôi kéo người khác tham gia đầu tư.

Người dân cần cảnh giác trước những thủ đoạn lợi dụng hoạt động kinh doanh đa cấp để lừa đảo chiếm đoạt tài sản như trên. Trước khi tham gia vào một hoạt động kinh doanh đa cấp, cần tìm hiểu rõ về doanh nghiệp đó; đồng thời, nghiên cứu một số văn bản điều chỉnh hoạt động bán hàng đa cấp như Nghị định số 40/2018/NĐ-CP ngày 12/3/2018 của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp, Thông tư số 10/2018/TT-BCT, ngày 24/5/2018 của Bộ Công thương về quy định chi tiết một số điều của Nghị định số 40/2018/NĐ-CP ngày 12/3/2018…để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của bản thân, thận trọng khi ký kết các hợp đồng kinh tế liên quan đến mạng lưới đa cấp.

Các cơ quan chức năng từ tỉnh đến cơ sở cần chủ động nắm tình hình; tăng cường công tác tuyên truyền các quy định của pháp luật về bán hàng đa cấp, những thủ đoạn lợi dụng hình thức bán hàng đa cấp để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản để người dân biết, chủ động phòng ngừa, lên án, tố giác các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến hoạt động kinh doanh đa cấp.

                                                                               Mai Thủy Liễu BNCTU